آشنایی با شناخت درمانی مبتنی بر توجه آگاهی

آشنایی با شناخت درمانی مبتنی بر توجه آگاهی

مترجم: علی فیضی ، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی

 به سفارش مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره زندگی 

شناخت درمانی مبتنی بر توجه آگاهی (MBCT) نوعی رواندرمانی است که برای جلوگیری از عود افسردگی طراحی شده است، مخصوصاً در افرادی که دچار اختلال افسردگی عمده هستند. در این سبک درمانی  از شیوه های رفتاردرمانی شناختی سنتی استفاده  شود به علاوه راهبردهای جدیدتر روانشناختی نظیر توجه آگاهی (mindfulness) و مراقبه توجه آگاهانه استفاده می‌شود. شیوه های شناختی شامل آموزش مراجع درباره افسردگی است. راهبردهای مبتنی بر توجه آگاهی متمرکز بر آگاهی از افکار و احساسات و پذیرش آن‌ها در مقابل اتصال و واکنش به آن‌هاست. مثل CBT، MBCT مبتنی بر این نظریه است که وقتی افرادی که سابقه افسردگی دارند پریشان می‌شوند، دوباره در ذهنشان فرایندهای خودکار شناختی ظاهر می‌شود که یک اپیزود افسردگی را راه می‌اندازد. هدف MBCT بر هم زدن این فرایندهای خودکار شناختی و آموزش به مراجعان برای کمتر واکنش نشان دادن به محرک‌های وارد شده به فکر است، همچنین این هدف نیز دنبال می‌شود که مراجع پذیرش و مشاهده بدون قضاوت آن محرک‌ها را بیاموزد.این تمرین توجه آگاهی مراجعان را یاری می‌کند تا به فرایندهای شناختی به هنگام وقوع توجه کنند و واکنش خود را بیشتر به صورت تعمق دربیاورند. پژوهش‌ها اثربخشی MBCT را در افرادی که سه بار یا بیشتر افسرده شده بودند را نشان می‌دهد. در این افراد بعد از انجام مداخله نرخ عود پنجاه درصد کاهش یافت.

پس زمینه نظری

در سال 1991 برنارد و تیزدل یک نظریه چند سطحی از ذهن خلق کردند که نظام‌های متعامل شناختی (Interacting Cognitive Subsystems) یا ICS نام‌گذاری شد. الگوی ICS بر اساس این نظریه برنارد و تیزدل قرار دارد که ذهن دارای وجوه چندگانه ای است که مسئول دریافت و پردازش اطلاعات جدید به صورت شناختی و هیجانی هستند. نظریه برنارد و تیزدل آسیب پذیری فرد نسبت به افسردگی را همبسته با این می‌داند که فرد به چه مقدار بر فقط یکی از وجوه ذهن تکیه می‌کند و سهواً دیگر وجوه را متوقف می‌کند. دو وجه اصلی ذهن شامل وجه انجام دادن و وجه بودن است. وجه انجام دادن به نام وجه گردنده (drieven) نیز شناخته می‌شود. این وجه بسیار هدف مدار است و وقتی برانگیخته می‌شود که ذهن بین چیزهایی که وجود دارد و چیزهایی که خواسته می‌شود عدم مطابقت ببیند. وجه دوم ذهن، وجه بودن است که بر به دست آوردن هدف خاصی متمرکز نیست، بلکه بر پذیرش و راه دادن به آنچه هست بدون فشار آنی بر تغییر آن تاکید دارد. مؤلفه اصلی مدل ICS آگاهی فراشناختی است. آگاهی فراشناختی توانایی یعنی اینکه فرد بتواند به جای آنکه افکار و احساسات منفی را بخشی از خویشتن خود بداند، آن‌ها را به عنوان وقایعی تجربه کند که در حال گذر از پرده ذهن هستند. هنگامی که وضعیت‌های استرس آمیز زندگی پیش می‌اید افرادی که آگاهی فراشناختی بالایی دارند می‌توانند از افسردگی و الگوهای تفکر منفی آسان­تر دوری کنند.آگاهی فراشناختی عموماً از طریق توانایی فرد برای نامتمرکز شدن (decentering) است. نامتمرکز شدن توانایی ادراک افکار و احساسات به عنوان وقایع ناپایدار و قابل مشاهده در ذهن است.

بر اساس مدل برنارد و تیزدل سلامت روانی با توانایی فرد برای رهایی از درگیری با یک وجه ذهن و حرکت بین وجوه مختلف ذهن مرتبط است. بنابراین افرادی در بهترین حالت هستند که می‌توانند بر اساس شرایط محیطی با انعطاف پذیری از وجهی به وجه دیگر ذهن حرکت کنند. مدل ICS  بیان می‌کند که شایسته‌ترین وجه ذهن وجه بودن است چون منجر به تغییر هیجانی پایدار می‌شود. بنابراین شناخت درمانی برای جلوگیری از عود افسردگی باید این وجه از ذهن را توسعه بدهد. این نظر پردازی تیزدل را به خلق MBCT راهنمایی کرد، شیوه ای که وجه بودن را توسعه می‌دهد.

در خلق این شیوه درمانی زیندل، سگال و ویلیامز هم نقش داشتند. نظرورزی این افراد تا حدودی مبتنی بر برنامه کاهش استرس بر اساس توجه آگاهی بود که توسط جان کابات زین تدوین شده است. نظریه های پشتیبان این رویکردها درباره مسائل روانشناختی تابعی از این ایده است که از چیزها در حال کنونی آگاه باشیم و بر گذشته و آینده متمرکز نشویم. این وضعیت به مراجع امکان می‌دهد که در مواجهه با استرسورهای کنونی و احساسات پریشان کننده به عوض اجتناب و در نتیجه طولانی‌تر شدن آن‌ها، از ذهنیت منعطف و پذیرا استفاده کند.

کاربردها

برنامه MBCT یک مداخله گروهی است که هشت هفته به طول می‌کشد. در طی این هشت هفته، جلسات هفتگی وجود دارد که دو ساعت طول می‌کشد. همین طور پس از هفته پنجم کلاسی به مدت یک روز تشکیل می‌شود. با این حال اغلب تلاش‌های درمانی در بیرون از جلسات انجام می‌شود، جایی که مراجعان سعی در استفاده از مراقبه هدایت شده و توسعه توجه آگاهی در زندگی روزانه دارند.

در MBCT اولویت بر این است که چگونه در هر لحظه و بی قضاوت توجه کنیم یا نیتمندانه متمرکز شویم. مراجع از طریق توجه آگاهی (mindfulness) می‌فهمد که باقی ماندن در برخی از احساسات بی فایده و به لحاظ روانشناختی مخرب است. همچنین نظریه‌پردازان این سبک درمانی بر این باورند که توجه آگاهی برای درمانگران هم در طول جلسات درمانی مفید است.

MBCT  یک برنامه درمانی است که اختصاصاً آسیب پذیری به عود افسردگی را هدف قرار می‌دهد. بیماران از طریق برنامه مهارت‌های مدیرت ذهنی را یاد می‌گیرند که منجر به آگاهی فراشناختی بسط یافته، پذیرش الگوهای تفکر منفی و انجام واکنش‌های مفیدتر  می‌شود. در طی برنامه درمانی بیماران یاد می‌گیرند از تمرکز بر افکار و احساسات منفی دست بردارند و به ذهنشان اجازه دهند تا از الگوی تفکر خودکار به پردازش هیجانی آگاهانه گذر کند.

منبع:

Mindfulness-based cognitive therapy. (2013, September 7). In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 09:56, September 18, 2013, from http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Mindfulness-based_cognitive_therapy&oldid=571967553

حقوق معنوی محفوظ و استفاده از منبع با ذکر کتابشناسی زیر بلامانع است:

شناخت درمانی مبتنی بر توجه آگاهی(1392). علی فیضی (مترجم).  برگرفته در روز ؟؟ سال ؟؟ از سایت مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره زندگی