X

متخصصان آموزش دهنده به عموم

آموزش عموم متخصصان آموزش دهنده به عموم
شقایق جلالی
0 18880

شقایق جلالی

کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی

RSS
متخصصان آموزش دهنده به عموم
مقدمه‌ای بر ماتریکس ACT
دکتر حمید پورشریفی
/ دسته بندی ها: مطالعه برای متخصصان

مقدمه‌ای بر ماتریکس ACT

مترجم: علی فیضی
این متن به سفارش مرکز خدمات روانشناختی و مشاورۀ زندگی ترجمه شده است
اگر با درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) آشنا باشید می‌دانید این رویکرد با موفقیت در درمان انواع مشکلات روانشناختی از اضطراب و افسردگی گرفته تا سوءمصرف مواد، استرس پس از سانحه و اختلالات خوردن به خوبی به کار رفته است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ACT به طور بسیار موثری به درمانجویانی که در الگوهای ناسالم فکری «گرفتار» شده‌اند کمک می‌کند از بند این این الگوها رها شده و اقدامات خود را با ارزش‌هایشان هماهنگ بسازند؛ اما الگوی ACT پیچیده است و به کاربردن آن همیشه آسان نیست.
به طور سنتی ACT با تمرکز بر شش فرایندی که مجموعا شش ضلعی انعطاف‌پذیری (hexaflex) نامیده می‌شوند ارائه می‌شود؛ فرایندهایی به نام‌های گسلش، پذیرش، تماس با زمان حال، خویشتن مشاهده‌گر، ارزش‌ها و اقدام متعهدانه. هرکدام از این فرایندهای مرکزی کارکرد خاصی دارند اما اغلب به لحاظ نظری و عملی بیش از حد نیاز پیچیده شده‌اند؛ به همین دلیل گروهی از روانشناسان بالینی و مدرسین محبوب کارگاه‌های ACT کتابی با عنوان ماتریکس ACT: رویکردی نو به ایجاد انعطاف‌پذیری روانشناختی در محیط‌ها و جمعیت‌های گوناگون (2014) نوشته‌اند که متشکل از فصولی است که شش فرایند اصلی ACT را در رویکردی ساده و به آسانی قابل کاربرد ترکیب کرده است؛ این رویکرد روی اقدامات و رفتارهای درمانجویان بر اساس کارآمدی یا ناکارآمدی این رفتارها تمرکز دارد.
ماتریکس چیست؟
ماتریکس ACT راهی ساده برای کمک به افراد جهت برگرفتن دیدگاهی است که انعطاف‌پذیری روانشناختی را افزایش می‌دهد. ویراستاران کتاب ماتریکس ACT دکتر کوین پولک و بنجامین شوئندورف ماتریکس را این گونه توصیف می‌کنند: «ابزاری برای آزادی انسان که بر مبنای پیشرفت‌های اخیر در مورد فهم و تبیین یادگیری و شناخت انسان بنا شده است، فهم و دانشی که زیربنای آموزش و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را می‌سازد».
ماتریکس در اصل نموداری است که دقت به دو نوع تفاوت را پیشنهاد می‌کند:
1. تفاوت بین تجربۀ مبتنی بر 5 حس و تجربۀ ذهنی (خط عمودی ماتریکس) و
2. تفاوت بین حس و حالی که حرکت به سوی افراد و چیزهای مهم زندگی دارد با حس و حالی که دور شدن از تجربه‌های نامطلوب درونی مثل اضطراب یا احساس گناه دارد (خط افقی ماتریکس)
وقتی از اغلب افراد می‌خواهیم که به این تفاوت‌ها دقت کنند می‌توانند چنین کاری را انجام بدهند اما برای برخی افراد چنین کاری سخت است. پاسخ به این سوال که چرا بعضی افراد در دقت و پی بردن به این تفاوت‌ها مشکل دارند در قلب و مبنای آن چیزی قرار دارد که در پشت صحنۀ ماتریکس در جریان است.
مفروضه‌های اساسی
همۀ علوم بر مبنای مفروضاتی اساسی قرار دارند. مثلا می‌توانیم به زندگی و دنیا به شکل موجودی شبیه ماشین نگاه کنیم. مجموعه‌ای از معادلات ریاضی می‌تواند ماشین و نحوۀ تعامل بخش‌های متفاوت ماشین را توصیف کند. بسیاری از ایده‌های غربی علم بر اساس شکل‌های متنوع این دیدگاه قرار دارد که دنیا چیزی شبیه ماشین است. با این حال شیوۀ دیگری هم برای نگاه به چیزها و تبیین آنها وجود دارد. بنیاد علمی ماتریکس نیز بر اساس مجموعۀ کاملا متفاوتی از مفروضه‌های اساسی قرار دارد. اگر بخواهیم این دیدگاه را بیان کنیم به زبان ساده می‌توانیم بگوییم که انسان‌ها و موجودات زنده به طور کلی ماشین نیستند. معادلات ریاضی وقتی می‌خواهند رفتارها -چیزهایی که زندگی را می‌سازند- را تبیین کنند نمی‌توانند به طور کامل از عهدۀ این کار برآیند؛ پس ما به جای این که علم خود را بر مبنای دیدگاهی ماشین‌گرایانه بنا کنیم به این می‌نگریم که یک فرد چگونه در موقعیتی که در آن قرار دارد رفتار می‌کند. ما به جای این که صرفا به بخش‌های در حال تعامل یک موجود نگاه کنیم به کل تصویر می‌نگریم. شما می‌توانید این کار را هر زمانی انجام بدهید. مثلا می‌توانید به یک اقدام (مطالعه) در بافتار آن (موقعیتی که در آن هستید) بنگرید.
ماتریکس محصول کاربردی بافتارگرایی کارکردی (هِیز، 1993) است، رویکردی به فلسفۀ علم که به دنبال تعیین اقدامات موثر در بافتارهای خاص است. در بافتارگرایی کارکردی دغدغۀ اصلی دریافتن این است که کدام اقدامات برای رسیدن به اهداف خاص موثر هستند نه چگونگی بودن چیزها یا دریافتن آنچه حقیقت دارد. چنین هدفی بافتارگرایی کارکردی را مخصوصا مناسب مداخلاتی می‌سازد که در آن «حقیقت» داشتن افکار افراد مهم نیست بلکه دریافتن این مهم است که چه اقدامی در موقعیت‌های مختلف زندگی برای ایشان موثر است.
رویکرد جایگزین بافتارگرایی کارکردی جستن و یافتن مکانیسم‌هایی است که بخش‌های جداگانۀ واقعیت را به هم متصل می‌کند. فیزیک نیوتنی مثالی از این رویکرد است. چنین رویکردی وقتی در مورد سلامتی انسان به کار می‌رود به ما الگوی معیاری از بیماری را می‌دهد که بر اساس آن علتی زیربنایی در ریشۀ نشانه‌ها قرار دارد. بر این اساس هدف درمان حذف علت برای حذف نشانه می‌شود. مثلا در دیابت، کمبود انسولین به عنوان ریشۀ نشانه‌های بیماری شناخته می‌شود پس درمان با تجویز مصرف انسولین به دنبال رسیدن به سطوح کافی این ماده در بدن و در نتیجه حدف نشانه‌ها و بازیابی سلامتی است.
با این که دربارۀ مفروضه‌های اساسی یا به قول فیلسوف علم پپر (1961) استعاره‌های ریشه‌ای به ندرت فکر می‌کنیم این مفروضه‌ها زیربنای جهان‌بینی ما برای فهم چیزها و رفتار با انسان‌ها را می‌سازد؛ پس بررسی چنین مفروضاتی مهم است. بافتارگرایی کارکردی تدوین شده تا چارچوبی برای روانشناسی بسازد که خود را محدود به تشخیص و تعیین بخش‌ها نمی‌کند و به جای آن به دنبال تبیین کارکرد افراد در بافتارهای متنوع زندگی ایشان است. این فلسفۀ علم نسخۀ توسعه‌یافتۀ رفتاگرایی رادیکال اسکینر است و مفروضه‌های اساسی آن به جای فیزیک نیوتنی از دیدگاه داروینی به تکامل، مشتق شده است. این رویکرد با الگوی استاندارد به قدری متفاوت است که شاید به نظر دور از ذهن بیاید. الگوی ماتریکس به افراد کمک می‌کند این سبک بافتارگرای کاکردی به نظر دور از ذهن را در زندگی خود به کار ببندند.
چشم‌انداز بافتارگرای کارکردی الگوی متفاوتی از سلامت را پیشنهاد می‌کند؛ الگویی که در آن نحوۀ تعامل فرد با موقعیت‌های زندگی‌شان پیامدهای رفتارهای او و کارآمدی این اقدامات را در پیش رفتن به سوی افراد و اهداف مهم زندگی‌اش را تعیین می‌کند. تلاش برای تغییر دادن احساسات یا افکار ممکن است اغلب مواقع کمکی به فرد برای پیش رفتن به سوی افراد و اهداف مهم زندگی‌اش نکند. از دیدگاه بافتارگرای کارکردی، دیابت وضعیتی است که عموما با الگوهای رفتاری مشخصی ظاهر می‌شوذ و با گذشت زمان آن را می‌توان به بهترین شکل با تغییر الگوهای تغذیه و ورزش درمان کرد. در این الگوی سلامت هدف درمان کیفیت بلندمدت زندگی است نه اصلاحات کوتاه مدت.
در مطلب بعدی به نقطۀ آغازین کار با ماتریکس ACT و نحوۀ شروع دقت کردن به تفاوت حرکت به سوی افراد و اهداف مهم زندگی و حرکت برای دور شدن از تجربه‌های نامطلوب درونی می‌پردازیم.
منابع:
Hayes, S. C. (1993). Analytic goals and the variety of scientific contextualism. In S. C. Hayes, L. Hayes, H. W. Reese, & T. R. Sarbin (Eds.), Varieties of scientific contextualism (pp. 11–27). Reno: Context Press.
Pepper, S. C. (1961). World hypotheses: A study in evidence. Berkeley: University of California Press.

حقوق معنوی محفوظ و ذکر منبع با کتاب‌شناسی زیر بلامانع است:
مقدمه‌ای بر ماتریکس ACT. (1396). علی فیضی (مترجم). برگرفته در روز/ماه/ سال از سایت مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره زندگی http://mrmz.ir/

مطلب قبلی پرسش و پاسخ با دکتر کوین پولک و بنجامین شوئندورف (ویراستاران کتاب‌های ماتریکس ACT) بخش اول
مطلب بعدی پرسش و پاسخ با دکتر کوین پولک و بنجامین شوئندورف (ویراستاران کتاب‌های ماتریکس ACT) بخش دوم
چاپ
9358 به این مطلب امتیاز دهید:
3/5

لطفا برای ارسال نظر وارد سایت شوید یا ثبت نام نمایید

x
پیوستن به دریافت کنندگان پیامک های مرکز

  

قابل توجه علاقمندان دریافت اخبار کارگاه های تخصصی 

جهت دریافت اخبار و کارگاه های مرکز مشاوره زندگی به آدرس زیر مراجعه نمایید.

لینک سامانه پیامکی اخبار و کارگاه های مرکز مشاوره زندگی

 

 

 

قابل توجه علاقمندان دریافت اخبار کارگاه های ویژه عموم

جهت دریافت اخبار کلاس های مرکز مشاوره زندگی به آدرس زیر مراجعه نمایید.

لینک سامانه پیامکی اخبار کلاس های مرکز مشاوره زندگی